Czy to tylko zmęczenie czy już depresja?

Niniejszy artykuł został opracowany przez pracowników Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, realizujących projekt finansowany z funduszy otrzymanych od Islandii, Liechtensteinu i Norwegii w ramach funduszy EOG Zwiększenie wiedzy i kompetencji studentów położnictwa w zakresie zdrowia psychicznego i zaburzeń psychicznych w okresie okołoporodowym. „Położne dla zdrowia psychicznego”.

Ciąża i narodziny nowego człowieka to bez wątpienia niezwykłe wydarzenie dla obojga rodziców i całej rodziny. Dla wielu z nich stanowi ono wspaniałe, radosne oczekiwanie i przeżycie, jednak część matek i ojców doświadcza uczucia smutku, nasilonego niepokoju oraz rezygnacji. Można zauważyć, iż od matki oczekuje się, że w czasie ciąży będzie dbać o swoje zdrowie, a po porodzie otoczy ona swoje dziecko czułą opieką, będzie je karmić, pielęgnować, czuwać nad jego bezpieczeństwem, pełna entuzjazmu i poświęcenia się w tej roli. Wobec partnera kobiety formułuje się oczekiwania dotyczące wspierania jej w każdej sytuacji i nieustającej gotowości stawienia czoła wszystkim wyzwaniom, braku okazywania słabości.
Jednak adaptacja do zadań związanych z pełnieniem roli rodzica nie jest prosta. Okres ciąży, porodu i połogu może przynosić spełnienie i radość, ale naturalnym jest pojawienie się nowych wyzwań i odczuć z nimi związanych. Może pojawić się zagubienie i dezorientacja, potęgowane przez zmęczenie, które rodzice często opisują jako najbardziej intensywne, jakiego dotychczas doświadczyli.
Dlatego tak ważne jest podkreślanie istoty komunikowania się partnerów między sobą oraz mężczyzny i kobiety oczekujących dziecka oraz w okresie poporodowym z osobami sprawującymi opiekę – położną i ginekologiem lub innymi pracownikami ochrony zdrowia, z którymi mają kontakt w tym czasie.
⦁ Depresja w czasie ciąży – pierwsze objawy zazwyczaj pojawiają się stopniowo i nasilają w czasie. Początkowo mogą być bagatelizowane, a kobieta słyszy, że takie samopoczucie to na pewno nic poważnego, ponieważ każda kobieta w ciąży może czuć się gorzej. Dlatego tak ważne jest zwracanie uwagi na nasilające się i trwające 2 tygodnie lub dłużej lub pojawiające gwałtownie:
⦁ obniżony nastrój,
⦁ utrata dotychczasowych zainteresowań (tego objawu nie należy mylić z brakiem możliwości uprawiania np. sportów wyczynowych lub jazdy konnej w 35 tygodniu ciąży),
⦁ utrzymujące się poczucie winy (mimo braku uchwytnej przyczyny), braku nadziei, braku poczucia własnej wartości,
⦁ trudności ze snem (ale nie związane z brakiem możliwości przyjęcia wygodnej pozycji do snu w wysokiej ciąży) lub nadmierna senność (zawsze warto diagnozować przyczynę, może być objawem choroby organicznej – np. zaburzeń funkcji tarczycy, cukrzycy, niedokrwistości),
⦁ utrata apetytu (niezwiązana z nudnościami i wymiotami, które mogą pojawić się w I trymestrze ciąży) lub nadmierny apetyt, przejadanie się,
⦁ poczucie braku energii, znacznego zmęczenia (mamy w kolejnej ciąży mogą go doświadczać szczególnie wtedy, gdy sprawują opiekę nad starszymi dziećmi),
⦁ trudności w skupieniu uwagi, koncentracji lub podejmowania decyzji (oczywiście nie dotyczy to wahania w wyborze wózka czy kocyka)
⦁ zauważalny dla innych duży niepokój / nerwowość lub spowolnienie,
⦁ pojawienie się myśli samobójczych, nawracające myśli o swojej śmierci, wyrządzeniu sobie krzywdy.
Przy niektórych objawach charakterystycznych dla depresji podane zostały inne możliwe przyczyny poszczególnych stanów, aby pokazać, że o ile mogą istnieć pewne uzasadnienia i racjonalne przyczyny związane z ciążą i zmianami zachodzącymi w ciele kobiety, o tyle w przypadku depresji kobieta może mieć poczucie, że „to przyszło z znikąd”. Nie należy zwlekać z poszukiwaniem pomocy, ale o nią poprosić lub zgłosić niepokojące objawy osobie bliskiej, położnej, ginekologowi lub innemu pracownikowi ochrony zdrowia. Pojawienie się myśli o wyrządzeniu sobie krzywdy zawsze wymaga konsultacji z psychologiem lub psychiatrą. Nie należy czekać, aż uczucie to samoistnie ustąpi.
Objawy depresji u mężczyzn w okresie, gdy partnerka jest w ciąży mogą być zbieżne z podanymi powyżej, jednakże w kontekście depresji męskiej podkreśla się występowanie również innych symptomów, takich jak:
⦁ napady lęku,
⦁ objawy i dolegliwości somatyczne,
⦁ wrogość i/lub napady złości,
⦁ używanie substancji psychoaktywnych (alkoholu i narkotyków) lub inne uzależnienia lub ryzykowne zachowania (np. hazard, kompulsywne korzystanie z komputera/smartfona lub Internetu, bardzo szybka jazda samochodem, romanse pozamałżeńskie).
Wskazuje się, że u mężczyzn pojawić się może więcej zachowań ryzykownych i autodestrukcyjnych. Pojawienie się ich jest istotnym sygnałem niepokojącym i nie powinno być bagatelizowane.
⦁ Smutek poporodowy, popularnie nazywany zespołem „baby blues” jest stanem obniżonego nastroju rozwijającego się od dwóch do trzech dni po porodzie i ustępującym samoistnie w okresie 14. dni od wystąpienia objawów. Występuje on u 40% – 80% kobiet, a typowymi objawami są:
⦁ umiarkowane obniżenie nastroju,
⦁ labilność emocjonalną (płacz, wydawałoby się, bez konkretnego powodu),
⦁ problemy ze snem,
⦁ drażliwość,
⦁ krótkotrwałą euforię (bardzo silne uczucie radości i szczęścia),
⦁ brak apetytu,
⦁ niepokój,
⦁ bóle głowy.
Występowanie zespołu „baby blues” związane jest najprawdopodobniej z gwałtownymi zmianami hormonalnymi, zachodzącymi po porodzie oraz olbrzymim wysiłkiem organizmu związanym z ciążą i porodem. Cechą charakterystyczną tego zaburzenia jest fakt, iż ustępuje samoistnie i nie wymaga leczenia. Jeśli objawy utrzymują się powyżej 2. tygodni po porodzie, warto porozmawiać z położną środowiskową lub ginekologiem.
⦁ Depresja poporodowa jest to zaburzenie nastroju mogące pojawić się u kobiety i / lub mężczyzny po urodzeniu dziecka, aż do roku po porodzie, a pierwsze objawy depresji poporodowej u kobiet występują zazwyczaj w ciągu 4. do 6. tygodni od porodu. U ojców obserwuje się nieco późniejsze wystąpienie pierwszego epizodu depresyjnego jest to najczęściej czas od 3. do 6. miesięcy od porodu. Objawy u kobiet i mężczyzn są zbliżone do tych, które towarzyszą depresji w czasie ciąży.

Nie ma na ten moment dostępnych rekomendacji prowadzenia badań przesiewowych wśród partnerów kobiet objętych opieką, dlatego ważnym jest, aby w przypadku pojawienia się wymienionych powyżej objawów lub innych niepokojących symptomów, zgłosić się po pomoc. Aby udać się do psychiatry, w ramach świadczeń refundowanych, nie jest wymagane skierowanie, natomiast do psychologa konieczne jest uzyskanie skierowania (np. od lekarza rodzinnego). Matki mogą skorzystać z pomocy położnej środowiskowej podczas wizyty patronażowej w domu i poprosić o pomoc, wsparcie, wysłuchanie. Ostateczne rozpoznanie depresji poporodowej stawia lekarz. W leczeniu poporodowych zaburzeń nastroju wykorzystuje się farmakoterapię i psychoterapię. Obie metody mogą być stosowane jednocześnie, a plan terapii ustalany jest indywidualnie, w zależności od potrzeb pacjenta. Ważne! Konieczność farmakoterapii (podawania leków przeciwdepresyjnych) nie stanowi bezwzględnego przeciwwskazania do karmienia piersią! Aktualnie są dostępne leki przeciwdepresyjne, które cechują się bezpieczeństwem dla dziecka (lub zupełnie nie przenikają do pokarmu albo przenikają w ilościach prawie nieoznaczalnych). O leczeniu farmakologicznym decyduje lekarz psychiatra i dobiera bezpieczne leczenie dla mamy i dziecka.
Należy pamiętać, że depresja jest chorobą, którą trzeba i można skutecznie leczyć – tak jak cukrzycę czy nadciśnienie tętnicze.
Mamo, Tato – dostrzegając objawy, które Was niepokoją i nie ustępują, nie bójcie się prosić o pomoc!