Dieta dziecka autystycznego

Mówiąc o zaburzeniach ze spektrum autyzmu (ASD), myślimy o grupie zaburzeń neurorozwojowych, dla których charakterystyczne jest nieprawidłowe funkcjonowanie 3 sfer, czyli: komunikacji, interakcji społecznych oraz wzorców zainteresowań i aktywności.

Wspomniane zaburzenia pojawiają się zazwyczaj przed ukończeniem 3 roku życia. Warto zwrócić uwagę na to, że ASD stanowią bardzo różnorodne zaburzenia, których objawy mogą mieć różne nasilenie i właśnie ta rozmaitość sugeruje, że najprawdopodobniej nie mają one jednego wspólnego czynnika etiologicznego. Od kilku lat obserwuje się wzrost częstości rozpoznawania autyzmu, a ONZ uznaje go za jeden z najpoważniejszych problemów zdrowotnych. Przypuszcza się, że w naszym kraju może być nim dotknięta 1 na 1280 osób.

Niestety nadal nie wiemy, jaka jest przyczyna powstawania autyzmu. Wymienia się zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe oraz zwraca się coraz większą uwagę na ich interakcję. Coraz częściej w patofizjologii ASD podkreśla się znaczenie funkcjonowania układu pokarmowego, immunologicznego czy mikroflory jelitowej. Prowadzonych jest wiele badań, które coraz częściej pokazują, że nieprawidłowo skomponowana dieta, niedobory żywieniowe, alergie i nietolerancje pokarmowe, odmienność przebiegu procesów metabolicznych mogą wiązać się wystąpieniem objawów ASD.

ASD a dieta

W licznych badaniach u osób z autyzmem obserwowano zwiększoną częstość występowania zaparć, bólów brzucha, refluksu żołądkowo-przełykowego. Niezależnie od tego, czy uznamy prowadzone badania za bardziej lub mniej wiarygodne, wskazują one na możliwość: niedoboru disaharydaz i heksoz, nieprawidłowości trawienia, upośledzenia trawienia glutenu i kazeiny, zaburzeń motoryki jelit, a nawet przewlekłych stanów zapalnych układu trawiennego. Obszarem zainteresowań najnowszych badań jest przede wszystkim stan mikrobioty jelitowej. Zatem odpowiednia ocena i leczenie objawów ze strony przewodu pokarmowego może przynieść znaczące korzyści nie tylko w postaci ustąpienia dolegliwości, lecz także poprawy jakości snu, zmniejszenia trudności w zachowaniu i poprawy ogólnego samopoczucia. Zminimalizowanie zaburzeń ze strony przewodu pokarmowego może przyczyniać się do zmniejszenia natężenia zachowań charakterystycznych dla autyzmu. Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, czy i jaka dieta może zmniejszyć objawy charakterystyczne dla autyzmu. Chcąc wprowadzić zmiany w diecie, należy wziąć pod uwagę występujące dolegliwości.

Postępowanie dietetyczne powinno być dobrane indywidualnie i najlepiej pod kontrolą lekarza oraz dietetyka doświadczonego w pracy z osobami z autyzmem. W każdym przypadku powinna zostać przeprowadzona ocena stanu odżywienia, mogących wystąpić nietolerancji i alergii pokarmowych oraz innych chorób współistniejących. Decyzja o wprowadzeniu jakiejkolwiek diety powinna być poprzedzona wykonaniem badań diagnostycznych.

Indywidualne postępowanie

Badania wykazują, że u dzieci z autyzmem nawet pięciokrotnie częściej może występować selektywny sposób jedzenia – wybiórczość pokarmowa. Dzieci z ASD bardzo często wybierają pokarmy o określonej konsystencji, smaku lub kolorze, przez co akceptują tylko kilka produktów spożywczych. Czasem swoją dietę zawężają do zaledwie kilku pokarmów, co zwiększa możliwość wystąpienia niedoborów. Wybiórczość pokarmowa to szeroki wachlarz problemów związanych z karmieniem o różnorodnych przyczynach. Niekiedy ma mieszany charakter – na chorobę podstawową nakładają się trudne zachowania. Diagnostyka trudności w karmieniu jest złożona, dlatego powinien prowadzić ją interdyscyplinarny zespół, do którego należy włączyć rodziców. Powinno się przeprowadzić całkowitą ocenę stanu odżywienia, jak i sposobu żywienia, wziąć pod uwagę wyniki badań laboratoryjnych i pomiarów antropometrycznych. Wywiad dietetyczny powinien zmierzać w kierunku zidentyfikowania żywności, która może powodować negatywne reakcje ze strony przewodu pokarmowego, alergie, nietolerancje pokarmowe bądź problemy behawioralne.

Celem indywidualnie dobranego postępowania dietetycznego jest pokrycie zapotrzebowania dziecka na energię i składniki odżywcze. Należy obserwować, czy dieta prowadzi do złagodzenia cech ASD, gdyż postępowanie, które będzie dobre dla jednego dziecka, dla innego może być niewłaściwe. By ocenić słuszność kontynuacji diety, należy prowadzić ocenę rozwoju, sposobu żywienia, złagodzenia objawów.

Zapotrzebowanie na składniki żywieniowe jest nie tylko indywidualne, ale i zmienne. Ważne, by rodzice dbali zarówno o prawidłowe żywienie dziecka, jak i wypracowanie właściwych nawyków. Istotną rolę odgrywają zachowania żywieniowe całej rodziny. To rodzice decydują o składzie, miejscu, porze, a także atmosferze, w której są spożywane posiłki, a dziecku mogą pozostawić decyzję, ile zje. Należy unikać zarówno zmuszania do jedzenia, jak i nieświadomego jedzenia – karmienia w momencie odwracania uwagi.

Stale pojawiają się nowe publikacje dotyczące znaczenia mikrobioty. Dysbioza to zaburzenia w składzie drobnoustrojów. Coraz częściej etiopatogeneza chorób alergicznych, zespołu jelita drażliwego, nieswoistych zapaleń jelit, a także autyzmu wiązana jest właśnie z dysbiozą. Stąd coraz większe zainteresowanie możliwością modyfikacji mikrobioty m.in. poprzez stosowanie probiotyków. Przypisuje się im wiele dobroczynnych działań; niektórym szczepom nawet działanie neurogenne. Stosowanie probiotyków powszechnie uważane jest za bezpieczne, jednak przy wyborze warto skonsultować się ze specjalistą.

A mleko i gluten?

Przeglądając Internet, znajdziemy wypowiedzi rodziców, że dieta bezglutenowa i bezmleczna znacznie poprawiła funkcjonowanie ich pociechy. Jednak zanim jej spróbujemy, dobrze wykonać diagnostykę. Warto wykluczyć m.in. występowanie alergii lub nietolerancji pokarmowych. Dieta bezmleczna musi być prawidłowo zbilansowana – wymaga zastosowania zamienników produktów. Osoby długotrwale stosujące tę dietę są narażone na niedobory: białka, witaminy A, witamin z grupy B, wapnia, magnezu i fosforu. W diecie powinny się znajdować: jajka, zielone warzywa, rośliny strączkowe, orzechy, migdały, nasiona słonecznika, produkty fortyfikowane. Dieta powinna być stale monitorowana, ponieważ niewłaściwie komponowana może prowadzić do zaburzeń rozwoju i wzrastania.

Wśród chorób glutenozależnych poza celiakią wyróżnia się również nieceliakialną nadwrażliwość na gluten i alergię na pszenicę. Bardzo istotne, by przed próbą wprowadzenia diety bezglutenowej wykluczyć zwłaszcza celiakię, której jedynym sposobem leczenia jest stosowanie diety bezglutenowej do końca życia. Mimo iż wykazano, że wśród osób z autyzmem celiakia nie występuje częściej niż u reszty populacji, to należy zwrócić uwagę, że w Europie choruje na nią 1% (w niektórych krajach nawet 3%) populacji. Obraz kliniczny może być bardzo zróżnicowany i nie zawsze będziemy mieli do czynienia z pełnoobjawową postacią. W alergii na pszenicę i nieceliakialnej nadwrażliwości na gluten z czasem możliwe jest nabycie tolerancji i zmniejszenie wykluczeń lub rezygnacja z eliminacji glutenu. Ważne są indywidualne wytyczne dostosowane do zapotrzebowania dziecka. Produkty bezglutenowe niestety mają zwykle niewielką zawartość: białka, błonnika pokarmowego, witaminy A, E, witamin z grupy B, kwasu foliowego, żelaza, wapnia i cynku. Często są to produkty o dużym stopniu przetworzenia, ze znaczną zawartością tłuszczu i cukrów prostych. Długotrwałe stosowanie nieurozmaiconej diety bezglutenowej przyczynia się do niedoborów żywieniowych. Prawidłowo skomponowana dieta, nawet jeśli jest eliminacyjną, powinna zapewniać dziecku wystarczającą ilość witamin i składników mineralnych.

Biorąc pod uwagę specyfikę autyzmu i trudności w dobraniu właściwego postępowania dietetycznego, przed wprowadzeniem diety warto skonsultować się z doświadczonym dietetykiem lub lekarzem.

mgr Ewa Jagodzińska-Piekarniak, dietetyk, www.dietivita.pl