Co robić, gdy maluszek gorączkuje?

Gorączka jest dolegliwością, z którą rodzice niemowląt i małych dzieci borykają się bardzo często. Mimo tego terapia gorączki okazuje się niekiedy wyzwaniem i nasuwa sporo wątpliwości. Kiedy zatem rozpoznaje się gorączkę i jak postępować, gdy pojawi się u maluszka?

Jakie mogą być przyczyny gorączki?

Gorączka to wzrost temperatury ciała, stanowiący zwykle część specyficznej odpowiedzi organizmu na chorobę. Najczęstszą przyczyną gorączki są infekcje wirusowe oraz bakteryjne tj. przeziębienie, zapalenie oskrzeli czy zapalenie ucha środkowego. Zazwyczaj towarzyszą im dodatkowe objawy, takie jak: bóle mięśni i głowy, mdłości, uczucie zimna, dreszcze, brak apetytu. Inne choroby wywołujące gorączkę występują znacznie rzadziej. U małych dzieci gorączka może wystąpić również w okresie ząbkowania [1].
Potencjalnymi korzyściami gorączki jest hamowanie wzrostu i rozmnażania niektórych bakterii i wirusów oraz nasilenie odpowiedzi immunologicznych. W wyższych temperaturach gorączka wywiera jednak niekorzystny wpływ na organizm, zaburzając prawidłowe funkcjonowanie narządów [2, 3].

Jaką temperaturę ciała dziecka uznajemy za gorączkę?

Gorączkę rozpoznaje się, gdy temperatura ciała przekracza o co najmniej 1oC średnią prawidłową/normalną temperaturę w miejscu pomiaru [1]. Aby pomiar był miarodajny, zaleca się korzystanie z termometru elektronicznego lub ciekłokrystalicznego (chemicznego) pod pachą lub w odbycie albo termometrem na podczerwień do ucha, ściśle wg zaleceń producenta [4, 5]. Jako gorączkę interpretuje się temperaturę ciała ≥37,4oC pod pachą, ≥37,6oC w jamie ustnej oraz w uchu, ≥38,0oC w odbycie. Pomiar temperatury na czole może być mało dokładny [6].
Niemowlęta i małe dzieci mają zazwyczaj wyższą temperaturę ciała niż dzieci starsze i dorośli. Temperatura ciała może ulegać wahaniom w ciągu doby – jest najwyższa w godzinach popołudniowych, a najniższa między 2 a 6 rano.
Co istotne, u dzieci nasilenie gorączki może nie odzwierciedlać ciężkości choroby. Dlatego poza pomiarem temperatury należy obserwować samopoczucie dziecka oraz występowanie dodatkowych objawów, szczególnie w ciągu 24-48 h od wystąpienia gorączki. Większość gorączek u dzieci trwa od 1 do 3 dób [1].
Gorączkujące dziecko do ukończenia 3. miesiąca życia powinno być zawsze ocenione przez lekarza w trybie pilnym!

Po co leczymy gorączkę?

Ważne jest, aby rozpoznać i leczyć przyczynę gorączki, do czego niezbędna jest konsultacja lekarska. Obniżenie gorączki nie jest celem samym w sobie. Leki przeciwgorączkowe podaje się, aby poprawić samopoczucie dziecka, zmniejszyć u niego dyskomfort i niepokój, zwiększyć chę
picia oraz apetyt (zmniejszyć ryzyko odwodnienia), a także zapobiegać drgawkom gorączkowym. Temperatura ciała nie musi wrócić do normy, wystarczy, że się obniży, a dziecko czuje się lepiej: jest aktywne, bawi, się biega. Zaleca się, aby u aktywnych dzieci nie mających chorób przewlekłych gorączkę obniżać, gdy temperatura ciała wynosi ≥ 39.0oC. [7, 8].

Jakie szczególne objawy powinny skłonić do bezzwłocznego udania się do lekarza?

Pewne charakterystyczne objawy zaobserwowane u dziecka wymagają bezzwłocznego zgłoszenia się z maluszkiem do lekarza. Należą do nich:

• blada, zasiniona lub marmurkowata skóra,
• wysypka wyglądająca jak małe siniaki nieblednące po uciśnięciu przezroczystą szklanką,
• inne niż zazwyczaj reakcje na bodźce – dziecko jest apatyczne, podsypiające, nie reaguje na Ciebie, nie wybudza się lub zasypia bezpośrednio po wybudzeniu, jest stale rozdrażnione, źle reaguje na Twój dotyk,
• zmieniony oddech dziecka – przyspieszony, chrapliwy; dziecko postękuje, jego klatka lub brzuch pracuje intensywnie przy oddychaniu,
• uwypuklone lub zapadnięte ciemiączko,
• sztywny kark, silny ból głowy lub brzucha.

Natychmiast zasięgnij porady lekarskiej, jeśli Twoje dziecko ma wymienione objawy – nawet jeśli podane zostały leki przeciwgorączkowe, a temperatura ciała ulegnie obniżeniu [8].

Jakie leki mogą być stosowane w leczeniu gorączki?

Najczęściej stosowanymi lekami w obniżaniu gorączki są ibuprofen i paracetamol. Paracetamol wykazuje działanie przeciwbólowe i przeciwgorączkowe oraz może być stosowany już od 1. dnia życia. Ibuprofen wykazuje działanie przeciwbólowe, przeciwgorączkowe i przeciwzapalne. Może być stosowany u dzieci w wieku powyżej 3. miesiąca życia. Warto wiedzieć, że ibuprofenu nie należy stosować w przypadku ospy wietrznej, ponieważ może utrudniać gojenie się zmian skórnych.

Jak dawkować leki przeciwgorączkowe?

Paracetamol stosowany jest doustnie lub doodbytniczo (w szpitalu także dożylnie). Dawka jednorazowa wynosi od 10 do 15 mg/kg masy ciała, nie częściej niż co 4-6h, maksymalnie 1000 mg jednorazowo, do 4 g na dobę. W ciągu pierwszych trzech dni leczenia nie należy podawać więcej niż 6 dawek na dobę (90 mg/kg m.c./24h), w kolejnych dniach nie więcej niż 5 dawek (75 mg/kg m.c./24h).
Ibuprofen można podawać doustnie lub doodbytniczo – dawka jednorazowa wynosi od 5 do 10 mg/kg masy ciała (należy stosować najmniejszą skuteczną dawkę) nie częściej niż co 6h. Dzieci o masie ciała do 35 kg nie powinny otrzymywać więcej niż trzy dawki na dobę (max 30 mg/kg m.c./24h), dzieci ważące więcej mogą otrzymać cztery dawki (max 40 mg/kg m.c./24h) – maksymalna dawka jednorazowa wynosi 400 mg. Ibuprofen zaczyna działać po około 30-60 minutach [4, 6, 7].

Na co zwracać uwagę przy wyborze preparatu przeciwgorączkowego?

Jeśli lekarz zapisał na recepcie konkretny preparat, należy oczywiście trzymać się zaleceń. Jednak gdy produkt przeciwgorączkowy jest nabywany np. w celu uzupełnienia domowej apteczki, warto zwrócić uwagę na cechy takie jak:

• smak akceptowalny dla dziecka,
• skoncentrowane stężenie substancji czynnej, umożliwiające podanie mniejszej ilości płynu,
• okres ważności po otwarciu,
• zawartość cukru.

Jakich ogólnych zasad warto przestrzegać podczas terapii gorączki?

W czasie gorączki występuje skłonność do odwodnienia organizmu, dlatego należy wówczas szczególnie dbać o odpowiednie nawodnienie dziecka. Kluczowym jest również, aby przestrzegać schematu dawkowania zaleconego przez lekarza oraz nie podawać dodatkowych preparatów na własną rękę. Jeśli przez część dnia dziecko będzie się znajdowało pod opieką innej osoby, należy przekazać informacje o ilości i porach podawania leków. Jeśli dawkowanie zapisane na recepcie jest niezrozumiałe, należy skonsultować się ponownie z lekarzem lub z farmaceutą.
Zawsze należy sprawdzać, jaka substancja czynna znajduje się w danym produkcie leczniczym, aby uniknąć przedawkowania na skutek podawania tego samego leku pod różnymi nazwami handlowymi.

mgr farm. Aleksandra Marek

Bibliografia:
1. Gorączka. Przyczyny, diagnostyka, leczenie. Sybilski A. i inni, Medical Education sp. z o. o., Warszawa 2021.
2. Ward MA. Fever in infants and children: Pathophysiology and management. UptoDate. 2020
3. Walter EJ, Hanna-Jumma S, Carraretto M, Forni L. The pathophysiological basis and consequences of fever. Crit Care. 2016 Jul 14;20(1):200. doi: 10.1186/s13054-016-1375-5. PMID: 27411542; PMCID: PMC4944485.
4. Doniec Z, Jackowska T, Sybilski A et al. FEVER in children – recommendations for primary care doctors – FEVER COMPASS. Fam Med Prim Care Rev. 2021; 23: 99-115.
5. Sahib El-Radhi A, Carroll J, Klein N et al. Measurement of Body Temperature. In: Sahib El-Radhi A, Carroll J, Klein N (ed). Clinical Manual of Fever in Children. Springer, Cham, Switzerland 2018: 69-84
6. Hryniewicz W, Albrecht P, Radzikowski A, et al. Rekomendacje postępowania w pozaszpitalnych zakażeniach układu oddechowego. Narodowy Instytut Leków, Warszawa 2016
7. Sullivan J, Farrar H. Fever and Antipyretic Use in Children. Pediatrics 2011; 127 (3), doi:10.1542/peds.2010-3852
8. Ward M. Patient education: Fever in children (Beyond the Basics). Topic 1177 Version 27.0 In: UpToDate, Waltham, MA, 2022